Ô nhiễm môi trường nước là gì? Nguyên nhân và cách khắc phục

Ô nhiễm môi trường nước là tình trạng nguồn nước tại ao, hồ, sông, suối, kênh, rạch, mạch nước ngầm, biển... chứa các chất độc hại ở nồng độ cao, gây nguy hiểm cho sức khỏe con người và động thực vật.

Ô nhiễm môi trường nước là gì?

Ô nhiễm môi trường nước là hiện tượng các nguồn nước như ao, hồ, sông, suối, kênh, rạch, mạch nước ngầm, biển... bị nhiễm các chất độc hại với hàm lượng vượt quá mức cho phép, gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe con người và hệ sinh thái động thực vật.

Các chất gây ô nhiễm này có nguồn gốc từ tự nhiên, nhưng chủ yếu là do hoạt động công nghiệp và sinh hoạt của con người tạo ra. Đây là những yếu tố chính dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường nước hiện nay.

Thực trạng về ô nhiễm môi trường nước trên thế giới

Ngày nay, ngành công nghệ và công nghiệp phát triển mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu và nâng cao chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, điều này cũng kéo theo những hệ lụy có thể tàn phá môi trường sống của con người và các sinh vật trên toàn cầu.

Sự công nghiệp hóa quá mức và việc khai thác quá mức nguồn nước đã đẩy tình trạng ô nhiễm môi trường nước lên mức báo động. Châu Á là khu vực có mức độ ô nhiễm cao nhất trên thế giới, với nồng độ các chất độc hại trong nước cao gấp ba lần so với mức trung bình toàn cầu.

Tại Bangladesh, gần 1,2 triệu người dân phải sử dụng nguồn nước ô nhiễm, vì chỉ có 15% nguồn nước đạt tiêu chuẩn sạch.

Điều đáng nói là những số liệu này chỉ phản ánh thực trạng ô nhiễm môi trường nước trên bề mặt. Ô nhiễm nguồn nước ngầm cũng là một vấn đề cấp bách mà nhiều quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt.

Số liệu ô nhiễm môi trường nước tại Việt Nam và một số quốc gia

Theo số liệu thống kê về ô nhiễm môi trường nước của UNEP, 60% nguồn nước trên các dòng sông ở ba châu lục Á - Phi - Âu bị ô nhiễm. UNICEF cho biết 5 quốc gia có nguồn nước ô nhiễm nặng nhất là: Indonesia, Thái Lan, Philippines, Trung Quốc và Việt Nam.

200 triệu dân Indonesia đang thiếu nước sạch nghiêm trọng. Mặc dù chính phủ chưa có các biện pháp cụ thể để khắc phục, ý thức của người dân vẫn chưa được cải thiện, khiến nguồn nước tại quốc gia này ngày càng ô nhiễm.

Chương trình "Sông Sắt" của chính phủ Indonesia, nhằm đánh giá chất lượng nước thải của các công ty, doanh nghiệp, đã cải thiện phần nào tình hình. Tuy nhiên, nó vẫn chưa đủ để ngăn chặn tình trạng ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng.

Tại Việt Nam, khoảng 17 triệu người dân chưa được tiếp cận với nước sạch (theo báo cáo mới nhất của Viện Y học Lao động và Vệ sinh Môi trường). Họ đang phải sử dụng các nguồn nước ô nhiễm từ nước mưa, nước giếng khoan và nước máy lọc chưa đảm bảo an toàn.

Ở Hà Nội, mỗi ngày có hơn 1.000 m3 rác thải và gần 400.000 m3 nước thải xả ra môi trường, nhưng chỉ khoảng 10% trong số đó được xử lý. Lượng nước thải này đổ ra các sông ngòi, kênh rạch như sông Tô Lịch, sông Nhuệ, sông Đà, hồ Linh Đàm… Đáng chú ý, sông Tô Lịch, từng được coi là "Long Mạch của Thủ đô", nay đang ở mức ô nhiễm nghiêm trọng. Nước sông bốc mùi hôi thối, khiến người dân và du khách không thể chịu nổi khi đi ngang qua.

Tại cụm khu công nghiệp Thanh Lương, TP.HCM, ước tính mỗi ngày có khoảng 5.000 m3 nước thải ô nhiễm từ các nhà máy giấy, bột giặt, nhuộm… Các khu vực kênh quanh các quận 8, 11, 6… đang bị ô nhiễm nặng. Đặc biệt, kênh Tàu Hủ là nơi tập trung lượng nước và rác thải từ các quận đổ về. Nhiều hộ dân sống ở đây phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm nguồn nước nghiêm trọng và mùi hôi thối từ kênh Tàu Hủ bốc lên mỗi ngày, ảnh hưởng đến đời sống và sức khỏe.

Tại các vùng nông thôn, việc xử lý chất thải chưa được quan tâm đúng mức do thiếu các nhà máy xử lý nước và rác thải. Rác thải sinh hoạt, xác thực vật và nước thải sản xuất vẫn còn tình trạng xả thẳng ra môi trường, ngấm vào mạch nước ngầm hoặc trôi ra ao hồ sông suối, khiến tình trạng ô nhiễm ngày càng nghiêm trọng.

Theo Bộ Y tế và Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, trung bình mỗi năm có đến 9.000 người chết do sử dụng nguồn nước bẩn và hơn 20.000 người mắc ung thư mới. Khoảng 21% dân số đang sử dụng nước bị nhiễm Asen.

Theo TS. Quách Thị Xuân, Giám đốc Trung tâm Tư vấn Phát triển Bền vững Đà Nẵng: "19.000 tấn rác nhựa thải ra môi trường mỗi ngày, trong đó trung bình mỗi người trong số chúng ta đóng góp đến 1,2 kg rác/ngày."

Theo WHO đánh giá, tại Việt Nam, 27% trẻ em dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng do sử dụng nguồn nước không đảm bảo và vệ sinh kém, và 44% trẻ bị nhiễm giun.

Nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường nước

Có nhiều nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường nước trên toàn cầu, được chia thành hai nhóm chính: ô nhiễm môi trường nước tự nhiên và ô nhiễm do con người gây ra.

Ô nhiễm môi trường nước có nguồn gốc từ tự nhiên

Nguyên nhân chủ yếu là do xác động vật chết lâu ngày bị phân hủy và ngấm vào đất, chảy vào mạch nước ngầm, hoặc do thiên tai như bão lũ khiến các nguồn nước ô nhiễm trộn lẫn vào các dòng nước sạch, gây ô nhiễm cục bộ.

Tuy nhiên, đây chỉ là nguyên nhân thứ yếu. Nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường nước vẫn là do các tác động từ con người.

Ô nhiễm môi trường nước có nguồn gốc từ nhân tạo

Có bốn nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường nước do con người, khiến tình trạng ô nhiễm trở nên trầm trọng: nước thải sinh hoạt, nước thải công nghiệp, nước thải nông nghiệp và nước thải y tế.

Nước thải sinh hoạt

Hầu hết nước thải sinh hoạt hàng ngày chưa được xử lý và thải thẳng ra môi trường. Rác thải và nước thải từ sinh hoạt hàng ngày đổ thẳng ra ao, hồ, sông suối, làm giảm lượng oxy trong nước, khiến động thực vật khó có thể tồn tại.

Trong nguồn nước thải này còn chứa các chất gây ô nhiễm như Na+, K+, PO43-, Cl-…

Nước nông nghiệp

Các hoạt động chăn nuôi và trồng trọt của nông dân cũng dẫn đến ô nhiễm môi trường. Thức ăn thừa và phân động vật chưa được xử lý thải ra môi trường hàng ngày. Ngoài ra, nhiều hộ nông dân còn sử dụng thuốc trừ sâu và phân bón hóa học, khiến các chất độc hại này thấm xuống đất và ngấm vào mạch nước ngầm, gây ô nhiễm môi trường nước ngầm.

Đặc biệt, có những hộ dân còn sử dụng các hóa chất cấm để bón, tưới cho cây trồng, không chỉ gây nguy hại đến sức khỏe con người mà còn làm tình trạng ô nhiễm môi trường nước trở nên nghiêm trọng hơn.

Nước thải y tế

Nước thải y tế từ các phòng thí nghiệm, phẫu thuật, cơ sở rửa thực phẩm,… luôn mang theo các mầm bệnh và virus. Nếu chưa được xử lý mà thải ra môi trường, các virus này sẽ lây lan nhanh chóng, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn nước và sức khỏe con người.

Nước thải công nghiệp

Đây cũng là nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường nước như hiện nay. Do tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa ngày càng nhanh, các khu công nghiệp mọc lên để đáp ứng nhu cầu của con người.

Ở các khu công nghiệp, các nhà máy xả thải hàng nghìn mét khối nước ra môi trường mỗi ngày mà chưa qua khâu xử lý, khiến nguồn nước tại các khu vực này ô nhiễm nặng, làm giảm tuổi thọ và sức khỏe của người dân. Đáng báo động hơn là tình trạng "làng ung thư" xuất hiện ngày càng nhiều quanh các khu công nghiệp này.

Ngoài ra, các sự cố tràn dầu cũng khiến nguồn nước bị ô nhiễm nặng và các sinh vật biển chết hàng loạt.

Hậu quả nghiêm trọng của ô nhiễm môi trường nước

Ô nhiễm môi trường nước không chỉ gây ra những hậu quả nguy hiểm trực tiếp đến sức khỏe và đời sống của con người, động thực vật trên toàn cầu mà còn kéo theo sự suy giảm kinh tế.

Hậu quả đối với con người

Sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm lâu ngày sẽ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về đường ruột, các bệnh lý về da, dịch tả, nguy hiểm hơn còn có thể gây ngộ độc, mắc các bệnh như ung thư, dị tật bẩm sinh ở trẻ nhỏ,…

Điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tuổi thọ và năng suất làm việc của con người.

Hậu quả đối với sinh vật, thực vật

Việc xả thẳng các chất thải chưa được xử lý ra môi trường khiến nguồn sống của các sinh vật bị ô nhiễm nghiêm trọng. Đặc biệt là các sinh vật dưới nước chết dần do môi trường sống bị ảnh hưởng trực tiếp.

Các hóa chất và vi khuẩn tồn tại trong nước khiến các sinh, thực vật chết dần, làm mất cân bằng hệ sinh thái. Hiện nay, trên các con sông, ao hồ, hiện tượng tôm, cá chết trắng sông không còn xa lạ với người dân. Nguồn nước bị ô nhiễm cũng khiến các thực vật ngày càng còi cọc, khó phát triển, thậm chí là không phát triển được.

Sự tiêu thụ các loại cá sống trong môi trường nước ô nhiễm có thể gây tác động xấu đến sức khỏe, thậm chí có nguy cơ dẫn đến ung thư nếu con người thường xuyên ăn phải cá, tôm bị ô nhiễm trong thời gian dài.

Hậu quả đến kinh tế

Khi con người sử dụng nguồn nước bị ô nhiễm, sức khỏe sẽ giảm sút, kéo theo năng suất làm việc ngày càng kém. Môi trường ô nhiễm cũng làm mất mỹ quan đô thị do rác thải và nước thải bốc mùi hôi thối khó chịu. Chính những tác nhân này làm kìm hãm sự phát triển kinh tế của xã hội.

Nguồn nước đen ngòm và bốc mùi hôi thối cũng khiến du khách nước ngoài cảm thấy khó chịu khi đến du lịch tại Việt Nam, khiến ngành du lịch ngày càng mất hình tượng trong mắt du khách quốc tế.

Các biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường nước hiện nay

Để khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường nước hiện nay, mỗi người chúng ta cần chung tay góp sức để bảo vệ môi trường sống và cân bằng hệ sinh thái tự nhiên.

Xử lý về rác thải trước khi thải ra môi trường

• Các doanh nghiệp và xí nghiệp cần xử lý rác thải và chất thải đúng quy định trước khi thải ra môi trường bằng cách trang bị các thiết bị xử lý chất thải đạt chuẩn. Thường xuyên kiểm tra và bảo trì các hệ thống xử lý chất thải.
• Các hộ gia đình cũng cần phải xử lý chất thải đúng cách, hạn chế xả trực tiếp ra môi trường, để các chất độc không ngấm vào đất, gây ô nhiễm nguồn nước ngầm.
• Không vứt rác bừa bãi, nhất là tại các ao, hồ, sông, suối, kênh, rạch, mương nước.
• Không xả dầu máy, chất thải ô tô, hóa chất, thuốc dạng lỏng vào cống sinh hoạt.

Tiết kiệm nước sạch

• Như đã đề cập, nhiều nơi không có nước sạch sử dụng do tình trạng khan hiếm nước. Vì vậy, chúng ta cần sử dụng nước sạch thật tiết kiệm, không để tình trạng thiếu nước sạch xảy ra trên diện rộng.
• Tắt hết vòi nước khi không sử dụng, tận dụng nguồn nước mưa để tưới cây, rửa sân, rửa xe,…

Hướng đến nông nghiệp xanh

Cần phải quy hoạch để tạo nên nền nông nghiệp xanh, tránh sử dụng hóa chất, thuốc trừ sâu, phân bón. Nên sử dụng các phân bón sinh học hoặc tự ủ phân để hạn chế sử dụng hóa chất gây ô nhiễm nguồn nước ngầm.

Nâng cao ý thức cộng đồng

Nhà nước cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người dân. Thường xuyên kiểm tra các doanh nghiệp và xí nghiệp để kiểm soát chất lượng chất thải trước khi thải ra môi trường.

Mỗi chúng ta cần hành động để bảo vệ môi trường sống ngay hôm nay. Tình trạng ô nhiễm môi trường nước và không khí đang ngày càng xấu đi. Đừng để con cháu chúng ta sau này phải sống trong một môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng.

• Mỗi người cần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, không xả thải bừa bãi.
• Nhà nước cần phải có các hoạt động tuyên truyền về tác hại của việc ô nhiễm nguồn nước, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho nhân dân (đặc biệt là các vùng dân tộc thiểu số và nông thôn).
• Cần xử lý triệt để các nhà máy, xí nghiệp chưa xử lý nước thải hoặc xử lý không đạt chuẩn.
• Cải tiến hệ thống xử lý rác thải và nguồn nước để xử lý lượng rác thải và nước thải được thải ra mỗi ngày.
• Khuyến khích nông dân xây dựng các hầm chứa, hầm biogas để xử lý phân và nước tiểu của động vật. Hạn chế về sử dụng thuốc trừ sâu, đặc biệt là các hóa chất cấm.
• Xây dựng các điểm tập kết, thu gom rác, tránh tình trạng xả rác bừa bãi, vứt rác ra ao hồ sông suối.
• Tuyên truyền và kêu gọi người dân thu gom rác thải tại các ao hồ, sông suối, biển.