Chất thải rắn là gì? Phân loại và các phương pháp xử lý

Trong bối cảnh đô thị hóa và công nghiệp hóa phát triển mạnh mẽ, vấn đề chất thải rắn đang trở thành mối quan tâm hàng đầu của xã hội. Lượng rác thải sinh hoạt, công nghiệp và y tế ngày càng gia tăng, gây áp lực lớn lên môi trường và hệ thống xử lý hiện có. Vậy, chất thải rắn được định nghĩa như thế nào và được phân loại ra sao? Hãy cùng Phế liệu Hoàng Ngọc Diệp tìm hiểu qua bài viết này để có được câu trả lời chi tiết.

Chất thải rắn là gì?

Theo khoản 18 và 19 Điều 3 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, chất thải rắn là chất thải tồn tại ở dạng rắn hoặc bùn thải, phát sinh từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc các hoạt động khác.

Phân loại chất thải rắn hiện nay

Luật Bảo vệ môi trường liệt kê các loại chất thải rắn sau:

• Chất thải rắn sinh hoạt.
• Chất thải rắn công nghiệp thông thường.
• Chất thải rắn y tế.
• Chất thải rắn nguy hại.

Trong đó, chất thải rắn sinh hoạt được chia thành: Chất thải rắn có khả năng tái chế, tái sử dụng; Chất thải thực phẩm; Các loại chất thải rắn sinh hoạt khác (theo khoản 1 Điều 75 Luật Bảo vệ môi trường 2020).

Theo khoản 1 Điều 81 của Luật này, chất thải rắn công nghiệp thông thường được phân thành các nhóm sau:

• Nhóm chất thải rắn công nghiệp thông thường có thể tái chế, tái sử dụng làm nguyên liệu đầu vào cho quá trình sản xuất.
• Nhóm chất thải rắn công nghiệp thông thường đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn kỹ thuật để sử dụng trong sản xuất vật liệu xây dựng và san lấp mặt bằng.
• Nhóm chất thải rắn công nghiệp thông thường cần phải được xử lý.

Quy định về xử lý chất thải rắn sinh hoạt

Đối với các hộ gia đình và cá nhân sinh sống tại khu vực đô thị:

• Bắt buộc phải chứa, đựng chất thải rắn sinh hoạt đã được phân loại vào trong các bao bì phù hợp trước khi chuyển giao:
• Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng và tái chế cần được chuyển giao cho các tổ chức hoặc cá nhân thực hiện việc tái sử dụng, tái chế, hoặc các cơ sở có chức năng thu gom và vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
• Chất thải thực phẩm và các loại chất thải rắn sinh hoạt khác cần được chứa đựng trong bao bì theo đúng quy định và chuyển giao cho các cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt. Chất thải thực phẩm có thể được sử dụng để sản xuất phân bón hữu cơ hoặc làm thức ăn cho vật nuôi.

Đối với các hộ gia đình và cá nhân sinh sống tại khu vực nông thôn phát sinh chất thải rắn sinh hoạt sau khi đã thực hiện phân loại:

• Ưu tiên tận dụng tối đa chất thải thực phẩm để sản xuất phân bón hữu cơ hoặc làm thức ăn cho vật nuôi.
• Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng và tái chế cần được chuyển giao cho các tổ chức hoặc cá nhân thực hiện việc tái sử dụng, tái chế, hoặc các cơ sở có chức năng thu gom và vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
• Chất thải thực phẩm không thể sử dụng để sản xuất phân bón hữu cơ hoặc làm thức ăn cho vật nuôi cần được chuyển giao cho các cơ sở có chức năng thu gom và vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
• Các loại chất thải rắn sinh hoạt khác cần được chứa đựng trong bao bì theo đúng quy định và chuyển giao cho các cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.

Khuyến khích các hộ gia đình và cá nhân sinh sống tại khu vực nông thôn phát sinh chất thải rắn sinh hoạt thực hiện việc phân loại, lưu giữ và chuyển giao chất thải rắn sinh hoạt tương tự như tại khu vực đô thị.

Quy định về xử lý chất thải rắn công nghiệp thông thường

Điều 82 của Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định về việc xử lý chất thải rắn công nghiệp thông thường như sau:

• Chủ sở hữu của các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp, cơ quan, tổ chức phát sinh chất thải rắn công nghiệp thông thường có trách nhiệm thực hiện phân loại chất thải tại nguồn.
• Chất thải rắn công nghiệp thông thường phải được lưu giữ riêng biệt theo từng loại đã được phân loại; không được để lẫn chất thải nguy hại với chất thải rắn công nghiệp thông thường; cần tránh làm phát tán bụi hoặc rò rỉ nước thải ra môi trường; việc lưu giữ cần được thực hiện bằng các thiết bị, dụng cụ và khu vực lưu giữ phù hợp.
• Các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp, cơ quan, tổ chức có phát sinh chất thải rắn công nghiệp thông thường cần phải tái sử dụng, tái chế, thu hồi năng lượng và xử lý chất thải rắn công nghiệp thông thường, hoặc chuyển giao cho các đối tượng sau:
• Các cơ sở sản xuất sử dụng trực tiếp chất thải làm nguyên liệu sản xuất, sản xuất vật liệu xây dựng hoặc san lấp mặt bằng và được phép hoạt động theo quy định của pháp luật.
• Các cơ sở sản xuất có chức năng đồng xử lý chất thải phù hợp.
• Các cơ sở xử lý chất thải rắn công nghiệp thông thường có chức năng phù hợp.
• Các cơ sở vận chuyển chất thải rắn công nghiệp thông thường đã có hợp đồng chuyển giao với các đối tượng được nêu ở trên.

Các phương pháp xử lý chất thải rắn hiệu quả nhất hiện nay

Hiện nay, với sự gia tăng nhanh chóng của lượng rác thải sinh hoạt và công nghiệp, việc lựa chọn phương pháp xử lý chất thải rắn hiệu quả, thân thiện môi trường là vô cùng cần thiết. Dưới đây là các phương pháp xử lý phổ biến hiện nay:

Phương pháp tái chế (Recycling)

Đây là phương pháp thân thiện và bền vững nhất, giúp giảm lượng rác thải phải chôn lấp, tiết kiệm tài nguyên và năng lượng. Các loại rác có thể tái chế như nhựa, kim loại, giấy, thủy tinh được thu gom, phân loại và tái sản xuất thành sản phẩm mới. Nhiều quốc gia phát triển đã coi tái chế là nền tảng của nền kinh tế tuần hoàn.

Phương pháp ủ sinh học (Composting)

Phương pháp này áp dụng cho rác thải hữu cơ (thực phẩm, lá cây, xác động vật, nông sản…). Thông qua quá trình phân hủy vi sinh vật, rác hữu cơ được chuyển hóa thành phân compost tự nhiên, dùng làm phân bón cho nông nghiệp. Đây là cách vừa hiệu quả, vừa giảm ô nhiễm môi trường và tận dụng tài nguyên sinh học.

Phương pháp đốt rác phát điện (Waste-to-Energy – WtE)

Phương pháp đốt rác hiện đại không chỉ tiêu hủy rác mà còn tạo ra năng lượng điện hoặc nhiệt. Nhờ công nghệ lọc khí tiên tiến, các nhà máy WtE có thể xử lý hàng trăm tấn rác mỗi ngày mà vẫn đảm bảo tiêu chuẩn khí thải. Hiện Việt Nam đã triển khai mô hình này tại Hà Nội, TP.HCM và Cần Thơ, giúp giảm đáng kể lượng rác chôn lấp.

Phương pháp chôn lấp hợp vệ sinh

Đây là phương pháp truyền thống nhưng vẫn phổ biến tại nhiều quốc gia, đặc biệt ở các khu vực chưa có điều kiện công nghệ cao. Rác được chôn trong hố có lớp chống thấm và hệ thống thu gom nước rỉ, khí methane, đảm bảo an toàn môi trường. Tuy nhiên, phương pháp này cần diện tích lớn và dễ gây ô nhiễm nếu quản lý không tốt.

Phương pháp xử lý cơ – lý – hóa kết hợp

Áp dụng cho chất thải công nghiệp hoặc nguy hại, phương pháp này bao gồm ép nén, nghiền, tách kim loại, trung hòa hóa học, hấp nhiệt, hoặc ổn định hóa rắn. Mục tiêu là giảm độc tính, thể tích và tác động môi trường trước khi tái sử dụng hoặc chôn lấp.

Các câu hỏi thường gặp về chất thải rắn

Tại sao cần phải xử lý chất thải rắn?

Nếu không được xử lý đúng cách, chất thải này có thể gây ô nhiễm không khí, nguồn nước, đất và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Việc xử lý đúng quy trình giúp bảo vệ môi trường, tận dụng tài nguyên tái chế, và giảm thiểu biến đổi khí hậu.

Rác thải rắn sinh hoạt có thể tái chế được không?

Có. Nhiều loại rác sinh hoạt như nhựa, giấy, kim loại, thủy tinh, vải đều có thể tái chế. Tuy nhiên, cần phân loại rác tại nguồn để đảm bảo hiệu quả tái chế và giảm chi phí xử lý.

Xử lý chất thải rắn có lợi ích gì cho cộng đồng?

Việc xử lý và quản lý tốt chất thải này sẽ giúp:

• Giảm ô nhiễm môi trường sống.

• Tạo việc làm trong ngành tái chế và năng lượng sạch.

• Tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên.

• Hỗ trợ phát triển nền kinh tế tuần hoàn và bền vững.

Làm thế nào để mỗi cá nhân góp phần giảm thiểu chất thải này?

Mỗi người có thể góp phần giảm rác bằng cách:

• Phân loại rác tại nhà (rác tái chế, hữu cơ, vô cơ).

• Tái sử dụng các vật dụng cũ thay vì vứt bỏ.

• Hạn chế sử dụng nhựa dùng một lần.

• Ủ phân hữu cơ từ rác nhà bếp.

Tổng kết